Công tác quản lý đối với phương tiện giao thông sử dụng pin Li-ion hiện đang trở thành một trong những vấn đề quan trọng, đặc biệt khi Việt Nam đang đẩy mạnh lộ trình chuyển đổi sang năng lượng xanh và giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực giao thông vận tải. Để định hướng cho quá trình này, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 450/QĐ-TTg ngày 13/4/2022 về việc phê duyệt Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, cùng với Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 phê duyệt Chương trình hành động chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan trong ngành giao thông vận tải.
Các quyết định này đã phân công nhiệm vụ cụ thể cho nhiều bộ, ngành và địa phương. Bộ Giao thông Vận tải (Bộ GTVT) là cơ quan chủ trì, chịu trách nhiệm xây dựng và hoàn thiện thể chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, thúc đẩy chuyển đổi phương tiện sử dụng điện, phát triển hạ tầng giao thông xanh, đồng thời đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng giao thông theo quy hoạch. Bộ này cũng có nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực đủ năng lực quản lý, vận hành các phương tiện và thiết bị công nghệ mới, đồng thời huy động nguồn lực trong và ngoài nước để thực hiện lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư chịu trách nhiệm xây dựng các chính sách khuyến khích đầu tư, đặc biệt là đầu tư vào hệ thống sạc điện, hạ tầng cung cấp năng lượng xanh cho các phương tiện giao thông. Bộ Công Thương đóng vai trò phát triển ngành công nghiệp sản xuất phương tiện, thiết bị giao thông vận tải sử dụng điện và năng lượng xanh, đồng thời đảm bảo nguồn cung điện và năng lượng xanh thay thế nhiên liệu hóa thạch, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước.
Về tài chính, Bộ Tài chính có nhiệm vụ rà soát, hoàn thiện chính sách ưu đãi về thuế và hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu phương tiện và các trang thiết bị liên quan. Bộ Xây dựng tập trung vào việc ban hành tiêu chuẩn thiết kế hạ tầng đô thị, ưu tiên phát triển hệ thống giao thông phù hợp với phương tiện sử dụng điện, năng lượng xanh và các phương tiện phi cơ giới như xe đạp, xe đạp điện. Bên cạnh đó, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố có vai trò phát triển hệ thống giao thông công cộng xanh và hạ tầng phi cơ giới tại địa phương.
Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn đang gặp nhiều khó khăn và bất cập, đặc biệt trong công tác quản lý nhà nước. Trước hết là vấn đề hệ thống pháp luật và tiêu chuẩn kỹ thuật. Hiện nay, các quy định pháp luật, nhất là liên quan đến phòng cháy chữa cháy (PCCC) cho phương tiện và hạ tầng xe điện, chưa theo kịp tốc độ phát triển của thị trường. Ví dụ, việc lắp đặt trạm sạc trong các tòa nhà, trung tâm thương mại, hoặc khu vực đông dân cư chưa có quy định rõ ràng, khiến công tác quản lý gặp lúng túng. Đặc biệt, hiện vẫn chưa có tiêu chuẩn cụ thể về PCCC cho trạm sạc, gara xe điện và các cơ sở liên quan.
Thứ hai là vấn đề quy hoạch và bố trí hạ tầng trạm sạc điện. Tại các đô thị đã quy hoạch hoàn chỉnh, việc điều chỉnh để bổ sung trạm sạc gặp nhiều khó khăn. Ở những địa điểm có nhu cầu cấp thiết như khu dân cư, tòa nhà văn phòng, trung tâm thương mại hay bến xe, diện tích đất dành cho việc xây dựng trạm sạc rất hạn chế. Điều này dẫn đến tỷ lệ sử dụng trạm sạc còn thấp, gây khó khăn trong việc đạt được sự đồng thuận giữa chủ đầu tư, đơn vị vận hành, người dân và chính quyền, đặc biệt là do lo ngại về nguy cơ cháy nổ.
Thứ ba là bảo đảm công suất điện cho hệ thống trạm sạc. Nhu cầu tiêu thụ điện năng cho xe điện ngày càng lớn, trong khi mạng lưới phân phối điện hiện có chưa đáp ứng được yêu cầu. Việc mở rộng công suất nguồn điện gặp khó khăn do liên quan đến quy hoạch và xây dựng hạ tầng điện. Trên thực tế, tại nhiều chung cư hoặc khu dân cư đông đúc, các trạm sạc xe máy, xe đạp điện được lắp đặt một cách tự phát, không qua thẩm định và phê duyệt của cơ quan chức năng. Điều này dẫn đến tình trạng mất an toàn kỹ thuật, nhất là khi có nhiều xe cùng sạc điện một lúc, nguy cơ quá tải gây chập cháy rất cao.
Một vấn đề khác là sự thiếu đồng bộ về chuẩn kết nối trạm sạc. Hiện nay, nhiều hãng xe sử dụng chuẩn sạc riêng, khiến một trạm sạc chỉ phục vụ được xe của một thương hiệu nhất định. Điều này không chỉ gây lãng phí nguồn lực đầu tư mà còn làm giảm hiệu quả khai thác hạ tầng sạc điện.
Ngoài ra, năng lực chữa cháy hiện nay còn nhiều hạn chế. Khi xảy ra cháy liên quan đến pin xe điện, người dân hoặc bảo vệ tòa nhà thường không có đủ kiến thức và thiết bị chuyên dụng để xử lý ban đầu. Trong khi đó, pin Li-ion tuy không dễ bắt cháy, nhưng một khi đã cháy thì rất khó dập tắt. Các đám cháy từ pin Li-ion có khả năng phát triển mạnh và lan rộng trước khi lực lượng Cảnh sát PCCC và Cứu nạn cứu hộ (CNCH) có mặt. Đáng lo ngại là đa số các tòa nhà, chung cư hiện chưa được trang bị phương tiện chữa cháy chuyên dụng, dẫn đến hiệu quả xử lý thấp.
Để giải quyết các vấn đề trên, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp quản lý và kỹ thuật. Trước hết, cần hoàn thiện khung pháp lý và tiêu chuẩn PCCC cho các trạm sạc, gara xe điện và các công trình liên quan. Đồng thời, phải xây dựng chuẩn sạc thống nhất để tất cả các hãng xe có thể sử dụng chung hạ tầng, tránh lãng phí và nâng cao hiệu quả đầu tư.
Bên cạnh đó, nâng cấp hệ thống điện là nhiệm vụ cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu sạc ngày càng tăng. Việc phát triển hạ tầng điện thông minh cũng là một giải pháp để phân phối và quản lý năng lượng hiệu quả hơn. Đồng thời, cần đào tạo, tập huấn cho lực lượng tại chỗ và trang bị thiết bị PCCC chuyên dụng để kịp thời ứng phó khi xảy ra sự cố cháy nổ liên quan đến xe điện.
Quản lý phương tiện giao thông sử dụng pin Li-ion không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn liên quan đến quy hoạch đô thị, an toàn phòng cháy chữa cháy, và chính sách phát triển bền vững. Khi các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người dân cùng phối hợp, đồng thời có sự chỉ đạo thống nhất từ trung ương đến địa phương, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng hệ thống giao thông xanh, hiện đại, an toàn, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống.
